*بخشش هاى ابتدایى خداوند، معیار ارزش نهایى نیست، بلکه نعمت و نقمت هر دو ابزار آزمایش هستند; «وَ نَبْلُوکُم بِالشَّرِّ وَ الْخَیْرِ فِتْنَةً»(انبیاء،35) و یا: «فَأَمَّا الاِْنسَـنُ إِذَا مَا ابْتَلَیهُ رَبُّهُو فَأَکْرَمَهُو وَ نَعَّمَه...»(فجر،15)در این آیات سوره فجر خداوند تصریح مى کند که وقتى انسان مورد امتحان و آزمایش واقع مى شود و به او نعمت داده شده و در ظاهر گرامى داشته مى شود خیال مى کند که واقعاً ارزشمند و گرامى است و هنگامى نیز که به سبب آزمایش، روزیش محدود مى گردد فکر مى کند که خدا او را خوار کرده و پست است در حالى که در هر دو مورد اشتباه فکر مى کند: بنابراین این سؤال که «چرا خداوند به برخى عقل زیاد و به برخى عقل کم داده است؟» تبدیل مى شود به این سوال که «چرا خداوند برخى را با عقل زیاد و برخى را با عقل کم امتحان مى کند؟». همچنین لازم است توجه شود که بر اساس روایات هر چه قدر عقل انسان بیشتر باشد به همان میزان محاسبه کارهاى او در قیامت دقیق تر صورت مى گیرد و اغماض کمترى نسبت به وى صورت مى گیرد.
• وجود تفاوت ها و اختلاف ها براى جامعه انسانى ضرورى است، اگر خدا همه انسان ها را در همه مواهب مساوى قرار مى داد آن وقت چیز دیگرى غیر از انسان خلق شده بود زیرا ویژگى منحصر به فرد انسان قدرت انتخاب و اختیار اوست، و وجود تفاوت ها است که زمینه انتخاب و اختیار را فراهم مى کند، لذا، مناسبات اجتماعى و روابط بین مردم همه بر پایه تفاوت ها است، قرآن مى فرماید: «وَ رَفَعْنَا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْض دَرَجَـت لِّیَتَّخِذ...;(زخرف،32) گروهى را بر گروه دیگر برترى دادیم تا یکدیگر را به کار گیرند.» فرض کنید دانش، توانایى هاى فکرى و بدنى، علاقه انسان ها به غذا و پوشاک و مسکن، مشخصات چهره و زبان مورد گویش، انگیزه زندگى کردن و... در همه انسان ها یکسان بود; در این صورت جامعه انسانى چیزى مشابه جامعه مورچگان و موریانه ها مى شد. .در عین حال، قانون الهى مبنى بر درج تفاوت بین انسان ها، در پاره اى از موارد، از مجراى اراده انسان ها تحقق مى یابد و تا حدى انسان ها در چگونگى ایجاد تفاوت ها مؤثر هستند.تذکر این نکته لازم است که خیلى از لیاقت ها و شایستگى هایى که ما در برخى افراد برجسته مشاهده مى کنیم از مواردى است که خداوند استعداد و شرایط به دست آوردن آن ها را به همه انسان ها داده است، ولى بعضى آن ها را به فعلیت رسانیده و گروهى دیگر از آن غافل بوده اند.